Dzieje winiarstwa okolic, czyli skąd tu taki festiwal?

Początki winiarstwa na Nowej Marchii sięgają XIII wieku, kiedy to margrabiowie brandenburscy zwolnili mieszczan gorzowskich z czynszów dzierżawnych, wymieniając wśród zwolnionych z tejże daniny także winnice. To oznaczało, że winnice w mieście powstały krótko po założeniu miasta 2 lipca 1257 roku. Historia winiarska naszego miasta ciągnęła się z przerwami na czasy wojennej zawieruchy wojny trzydziestoletniej aż do 1945 roku, przekraczając nawet tę kluczową dla historii miasta datę, gdyż jedyną uprawianą w mieście winnicę, rosnącą w okolicach ul. Jastrzębiej, Żelaznej i dawnej gazowni, przejęli polscy osiedleńcy, porzucając ją do lat 60. XX wieku. 

 

Jednakże powojenna produkcja win rozpoczęła się zaraz po zakończeniu działań wojennych, kiedy to powstały dwie prywatne inicjatywy zajmujące się m.in. produkcją i rozlewem win owocowych. Po ich znacjonalizowaniu około 1947 roku i kilku zmianach nazw około 1952 roku wyłonił się Terspowin, działając przy ul. Pocztowej 3 w budynkach dawnego browaru Gebrüder Gross, w nienaruszonej przez zawieruchę wojenną części, gdzie funkcjonowała przed 1945 rokiem hurtownia win. W zachowanych, starych beczkach produkowano aż do lat 80. wina owocowe. Przez krótki czas funkcjonował w latach 90. Winhen produkujący tanie i niskiej jakości wina owocowe w dostosowanej do produkcji alkoholi dawnej przedwojennej serowarni, mieszczącej się przy ul. Sikorskiego 92. Tym samym historia winiarska zatoczyła koło – ostatni zakład produkujący wina otworzył się tuż obok miejsca, gdzie do lat 60. uprawiano winnicę.

 

Ale winiarstwo to nie tylko Gorzów. To także okoliczne miejscowości, jak słynące z jeszcze średniowiecznej produkcji dobrych win czerwonych Wieprzyce, gdzie według różnych źródeł zakończono uprawę winorośli w 1788 roku, lub w połowie XIX wieku. W podgorzowskich Marwicach znajdowało się wzgórze Weinberg (nieopodal cmentarza wiejskiego), tak też oznaczane na przedwojennych mapach, a w Baczynie około XVI wieku wśród zawodów wykonywanych przez mieszkańców wymieniano także winiarza. Santok chełpił się tradycjami winiarskimi sięgającymi średniowiecza, kiedy to wspominane jest w liście lokalnego rycerstwa do margrabiów brandenburskich z 1435 roku wzgórze „Weinberg”, nomen omen list jest skargą na polską załogę zbrojną przebywającą w owym czasie w gościnie u Joannitów posiadających na terenie dawnego grodziska wieżę obronną i obóz wojskowy, która to w listopadową noc wykarczowała winnice na tym wzgórzu.

 

Winnice były uprawiane także w innych okolicznych miejscowościach, jak Strzelce Krajeńskie, Kostrzyn, Dobiegniew, Stare Kurowo, Sulęcin, Ośno Lubuskie, Pamięcin, Zemsko, czy też Międzyrzecz.

 

W 2016 roku zrodził się w głowach obecnych właścicieli Winnicy Vineas Montis (z łac. Winne Wzgórza) pomysł założenia winnicy w Santoku jako odtrutka na korporacyjną pracę, a także jako chęć stworzenia czegoś nowego, co będzie miało potencjał zmienić odbiór w skali kraju okolic Santoka. Szybko dołączył do nich obecny właściciel Winnicy pod Basztą i tak w 2018 roku plany i marzenia stały się faktem – nasadzono pierwsze dwie winnice w Santoku. Szybko okazało się, że osób chętnych do założenia winnic jest dużo więcej i tak oto, na bazie marzycieli, początkujących winoogrodników (na nazywanie siebie winiarzami wtedy jeszcze nikt nie śmiał się odważyć) powstało w styczniu 2019 roku stowarzyszenie „Santockie Winnice”, które do roku 2024 rozwinęło się w sporą organizację zrzeszającą 15 członków, którzy uprawiają 11 winnic. Stowarzyszenie zbiera artefakty winiarskie z okolic Gorzowa (może pochwalić się przedwojennymi etykietami po winie z hurtowni win  Gebrüder Gross), wspiera nowych członków w dążeniach do założenia winnic, a także dzieli się wzajemnie doświadczeniami. Jednakże głównym zadaniem jest edukacja winiarska mieszkańców Gorzowa i okolic. Odbywa się ona przez inicjowanie różnych spotkań z mieszkańcami, połączonych z degustacją santockich win, jak podczas cyklicznego już wydarzenia Weinbar Landsberg, a także podczas Nocnego Szlaku Kulturalnego, gdzie od czterech lat stowarzyszenie dzieli się wiedzą na tematy związane z tradycjami winiarskimi.

 

Rok 2024 zapisze się także w inny sposób w działalności stowarzyszenia: po raz pierwszy członkowie zorganizują swój własny festiwal winiarski tam, gdzie powstały pierwsze dwie winnice stowarzyszenia, a i obecnie jest najwięcej winnic działających w „Santockich Winnicach” – Santoku. W tegorocznej, pierwszej edycji festiwalu wystawi się ze swoimi winami 5 santockich winnic, a także 6 zaproszonych winnic, głównie z województwa lubuskiego. Da to łącznie ponad 30 różnych etykiet do degustacji, począwszy od win białych, poprzez pomarańczowe, różowe, na czerwonych kończąc. Wszytkie winnice łączyć będzie podejście do winiarstwa: ekologiczne uprawy, niskointerwencyjne wina, a często i naturalne, powstałe na dzikich drożdżach, bez dodatku siarki i niefiltrowane. 

 

Festiwal to także część gastronomiczna – koła gospodyń wiejskich z gminy Santok przygotują 11 specjalnych potraw, ale nie byle jakich. Będą to przepisy kuchni nowomarchijskiej, jaka była obecna w każdym przedwojennym domostwie zarówno Santoka, jak i przedwojennego Gorzowa. Przepisy pochodzą z książki kucharskiej „Kuchnia Nowomarchijska” wydanej w dwudziestoleciu międzywojennym w Gorzowie.

 

W ramach festiwalu przewidziane są rozmowy z festiwalowymi gośćmi, jak Mariusz Kapczyński (prowadzący portal o winie vinisfera.pl, czołowy krytyk winiarski w kraju), Gienio Mientkiewicz (niestrudzony propagator serów polskich, juror na konkursach serowarskich i winiarskich, doradca gastronomiczny), Łukasz Piekut (prowadzi projekt WYTRAWNY, jeden z najbardziej rozchwytywanych grafików projektujących winne etykiety, m.in. dla Winnicy Turnau, a także marketingowiec winiarski), Krzysztof Fedorowicz (winiarz-biodynamista, właściciel zaborskiej Winnicy Miłosz, nominowany do literackiej nagrody NIKE za powieść „Zaświaty”), Fundacja Tłocznia (Szymon Płóciennik i Bartłomiej Gruszka – organizatorzy zielonogórskich festiwali otwartych piwnic) a także Monika Bielka – Vescovi (gorzowianka z Piasków, obecnie druga osoba z Polski pewnie zmierzająca po najbardziej prestiżowy tytuł Master of Wine, a ma go raptem około 500 osób na całym świecie, na co dzień dyrektor kalifornijskiego Napa Valey Wine Istitute, a także współzałożycielka krakowskiego stowarzyszenia Kobiety i Wino). Będzie również akcent lokalny w postaci regionalisty Roberta Piotrowskiego, który opowie, czym właściwie jest nowomarchijskość. Za oprawę muzyczną odpowiadać będzie Jacek Hałas z zespołem odtwarzający dawną tzw. muzykę „dziadowską” XIX i XX wieku, a także zespół folklorystyczny „Mali Gorzowiacy”. W oba dni festiwalowe w godzinach porannych odbywać się będzie targ wiejski, gdzie wystawiać się będą tylko producenci z okolic Gorzowa, z obszaru dawnej Nowej Marchii. Dostępne będą lokalne sery, warzywa, owoce, wędliny, przetwory, wina, rękodzieło.

 

Z dodatkowych atrakcji przewidziano spacer po winnicach z przewodnikiem, rejsy statkiem po Warcie połączone z degustacjami, przejażdżki dorożkami, punkty widokowe połączone z degustacją wina „Wino z widokiem”, a także strefę chill outu pod basztą, gdzie będzie można na leżakach, przy muzyce didżeja, odpocząć od festiwalowego zgiełku.

 

Wstęp na imprezę jest nieodpłatny, podobnie jak uczestnictwo w koncertach, panelach dyskusyjnych. Wina dostępne będą zarówno na kieliszki, jak i na naklejki w ramach karnetów degustacyjnych, zarówno winiarskich (dwa rodzaje), jak i gastro, za który będzie można otrzymać porcje degustacyjne wybranych przez siebie potraw nowomarchijskich. Potrawy będą dostępne także na sztuki. Karnety można zakupić na stronie abilet.pl po wpisaniu Slow Santok 2024.

 

Więcej informacji na stronie www.santockiewinnice.pl/festiwal, na profilu facebookowym stowarzyszenia Santockie Winnice.

 

 

Komentarze: