Marzec 1992. Co 25 lat temu stracił Gorzów?

Od 1945 roku do 1992 siedzibą władz kościelnych na Ziemiach Zachodnich był Gorzów – po wojnie stolica jednej z największych jednostek administracji kościelnych w Europie. Co istotne, wspomniany region po 1945 roku nie był uznany za część Polski przez Stolicę Apostolską – Watykan czekał na polskie traktaty graniczne z Niemcami. – Pierwszy, z NRD podpisaliśmy w 1950 roku w Zgorzelcu, a z RFN dopiero w 1970 roku. Z kolei w 1972 roku nastąpiła ratyfikacja układu ze strony Niemiec. Dopiero gdy Bundestag ratyfikował porozumienie Watykan przystąpił do tworzenia nowej mapy diecezji – wyjaśniał dr hab. Dariusz A. Rymar, dyrektor Archiwum Państwowego w Gorzowie, współorganizator piątkowej konferencji.  

 

Powstała diecezja gorzowska – to ważne, ale jeszcze ważniejsze: Watykan właśnie wtedy uznał powojenne granice zachodnie Polski. Stąd wprowadził na Ziemiach Odzyskanych nową organizację diecezjalną. Dla kościoła stan powojennej tymczasowości został zamknięty. 

 

20 lat później, w 1992 roku doszło do kontrowersyjnej, z wielu względów, reformy – polegała na przeniesieniu siedziby biskupa z Gorzowa do Zielonej Góry oraz przeformułowaniu nazwy. – My, w Gorzowie mamy inne oceny sytuacji w porównaniu z gośćmi konferencji z Zielonej Góry. Panel dyskusyjny był okazją do przedstawienia informacji i stanowisk obu stron – gorzowskiej i zielonogórskiej – to z kolei wypowiedź dra hab. Pawła A. Leszczyńskiego z Polskiego Towarzystwa Historycznego – Oddziału w Gorzowie.   

 

Jest zdania, że diecezja powinna mieć nazwę: gorzowsko-zielonogórska, choćby ze względu na pierwszeństwo początkowych liter alfabetu. Inny powód: tam gdzie siedziba biskupa taka stolica i nazwa diecezji. Tymczasem w naszej katedra jest w Gorzowie, a biskup jest w Zielonej Górze gdzie ma swoje miejsce konkatedra czyli druga najważniejsza świątynia diecezji. – Chcemy się dowiedzieć od zaproszonych gości o genezę – jak to się stało? Co było przyczyną dość nietypowej dla kościoła sytuacji – zauważa prof. Leszczyński.      

 

Wczoraj, 9 czerwca w Archiwum Państwowym w Gorzowie przy Mościckiego była konferencja przygotowana przez archiwistów, Diecezję Zielonogórsko-Gorzowską oraz Polskie Towarzystwo Historyczne – Oddział w Gorzowie. Organizatorów interesowały kulisy decyzji z marca 1992 roku. Otóż, w stabilnej, sprawdzonej, i jak się na północy regionu wydawało, utrwalonej tradycją od 1945 rok organizacji kościelnej z Gorzowem jako stolicą nagle dochodzi do zmiany. Dlaczego przeniesiono środek ciężkości na południe? – Uzasadnienia były rozmaite. Zależy nam na tym, aby się dowiedzieć skąd zmiana? Jakie były jej motywy? Czyje racje odegrały kluczową rolę? Jakie były próby przeciwdziałania? Wiemy, że były podejmowane ze strony osób świeckich z Gorzowa związanych z kościołem – przedstawiał sytuację sprzed 25 lat prof. Rymar.   

 

O tym mówił Roman Gawroniak, wtedy szef Stowarzyszenia Regionalnego, zarazem człowiek silnie związany z mediami kościelnymi – także diecezjalnym miesięcznikiem „Aspekty”. Działała przy nim wpływowa grupa ludzi, z których znakomita część jest aktywna do dziś i odgrywa istotną rolę publiczną – Jerzy Korolewicz, Marzanna Korolewicz, Roman Gawroniak, Sławomir Jach... Dowiedziawszy się, że są plany przeniesienia siedziby biskupa – podobno pierwsze, niewiążące sygnały były już za biskupa Wilhelma Pluty, a zaczęły się krystalizować po 1989 roku za biskupa Józefa Michalika – próbowali temu się przeciwstawić. 

 

Sytuację sprzed 20 lat nieco naświetlił obecny na konferencji biskup Paweł Socha: – Chodziło głównie o Głogów. To był teren, który miał daleko do Gorzowa. Siedziba w Zielonej Górze ułatwia działalność duszpasterską. Gdy trzeba było jechać z Gorzowa do Żar to wychodziło 200 kilometrów. Teraz z Zielonej Góry najdalej jest w okolice Dobiegniewa – 140 km.

 

Z kolei reforma administracji kościelnej z 1972 roku nie rodziła kontrowersji, bo w jej wyniku nikt nie czuł się poszkodowany. Ale... – W jakimś sensie Gorzów i wtedy stracił – z powojennego ordynariatu, od Słupska przez Koszalin, Szczecin, Piłę, Gorzów i Zieloną Górę ze stolicą w Gorzowie, utworzono trzy nowe diecezje: gorzowską, szczecińsko-kamieńską i koszalińsko-kołobrzeską – zauważył prof. Rymar.                              

 

Zwrócił też uwagę, że 1970 rok i traktat z Niemcami zachodnimi to niekwestionowany, wielki sukces Wiesława Gomułki, w rezultacie regulacja i stabilizacja sytuacji Polaków z na Ziemiach Zachodnich. Potwierdzeniem tego faktu była właśnie bulla papieska z czerwca 1972 roku. – Paradoks dziejowy chciał, że kilka dni później Gomułkę zmiotły wydarzenia na Wybrzeżu – przypomina dyrektor Archiwum. 

 

Episcoporum Poloniae coetus – bulla wydana przez papieża Pawła VI. Była następstwem prowadzonych w kwietniu i listopadzie1971 roku rozmów pomiędzy władzami PRL a przedstawicielami Stolicy Apostolskiej. Normalizowała stosunki prawne między PRL a Watykanem oraz ustalała nowy, kościelny podział administracyjny na Ziemiach Odzyskanych. Kończyła stan tymczasowości Kościoła na Ziemiach Zachodnich. Ustalony w 1972 roku podział administracyjny Kościoła w Polsce trwał aż do 25 marca 1992, kiedy to papież Jan Paweł II ogłosił bullę Totus Tuus Poloniae Populus.

 

Komentarze: